Uwagi i refleksje na ostatniej prostej

Od soboty 10 października telewizja publiczna nadaje audycje komitetów wyborczych, czyli widomy znak, że kampania zbliża się do końca i wkroczyła w ostatnią fazę. Tych kilka uwag o głosowaniu kieruję do wyborców, nie do sztabów i kandydatów.

Choć z wyborów na wybory komitetów wyborczych ubywa, to jednak jest ich wciąż dużo. W moim 14-mandatowym okręgu do Sejmu startuje 254 kandydatów z 10 komitetów. Do Senatu, gdzie po raz drugi obowiązuje ordynacja większościowa i jednomandatowe okręgi wyborcze, kandydatów jest dużo mniej – w moim okręgu Wrocław–Środmieście o mandat ubiegają się tylko trzy osoby. Cztery lata temu było ich znacznie więcej. Ordynacja zmienia zachowania, ale – jak widać – nie od razu.

W wyborach do Sejmu wciąż obowiązuje ordynacja proporcjonalna, a mandaty rozdzielane są z zastosowaniem metody D’Hondta (nazwa pochodzi od nazwiska belgijskiego matematyka Victora D’Hondta). Konia z rzędem temu, kto pokaże mi przeciętnego wyborcę, który wie o co chodzi. Ba, który wie jak głosować i kiedy głos jest ważny, a kiedy nie. Może więc najpierw o tym, kiedy głos jest ważny.

W wyborach do Sejmu, choć wyborca dostanie znów książeczkę z kilkoma kartkami i wieloma nazwiskami (w moim okręgu jest ich 254), wybiera z nich tylko jedno. Jedno spośród 254!

Jeżeli wyborca wskaże więcej niż jedno nazwisko, ale na tej samej liście (czyli postawi więcej niż jeden znak X) jego głos będzie ważny, ale i tak będzie się liczył tylko ten, postawiony przy nazwisku pierwszym w kolejności. Tzn. jeśli wyborca postawi znak X, powiedzmy przy trzecim, piątym i siedemnastym nazwisku kandydata, będzie brany pod uwagę tylko ten, wskazujący trzeciego na liście. Nie ma więc sensu głosować na więcej niż jednego kandydata, zwłaszcza, że gdy wyborca postawi znak X przy więcej niż jednym nazwisku, ale na różnych listach (stronach książeczki) głos będzie nieważny!

Najlepiej zapamiętać zasadę: w całej książeczce z nazwiskami kandydatów do Sejmu stawiamy znak X tylko przy jednym nazwisku.

Dlatego warto zapamiętać: wybieramy tylko dwie osoby, jedną do Sejmu (z książeczki), jedną do Senatu z listy kandydatów.

Łatwiejsze jest  głosowanie do Senatu. Spośród niewielkiej liczby kandydatów (w moim okręgu tylko trzech) wybieramy jednego. Ten spośród kandydatów, który będzie miał najwięcej głosów zdobędzie mandat. Jeżeli jednak wyborca postawi znak X przy więcej niż jednym nazwisku, głos będzie nieważny.

Mandaty do Sejmu rozdzielane są w dużo bardziej skomplikowany sposób. Wyborca, głosując na konkretną osobę (stawiając znak X przy jednym nazwisku wybranym z całej książeczki) głosuje jednocześnie na komitet wyborczy. Przy obliczaniu głosów najpierw zliczane są wszystkie głosy oddane na poszczególne komitety w całym kraju. Te, które uzyskały poniżej pięciu procent wszystkich oddanych głosów, a w przypadku koalicji poniżej ośmiu procent (tyle musi uzyskać Zjednoczona Lewica), nie biorą udziału w podziale mandatów, czyli oddane na te komitety głosy się nie liczą.

Głosy dla pozostałych komitetów, czyli tych, które przekroczyły próg wyborczy, są sumowane w okręgach i tam przydzielane są mandaty.

W ostatnich wyborach w moim okręgu liczącym 980 670 wyborców frekwencja wyniosła 52,5 proc.

Załóżmy, by zachować proporcje, że w wyborach weźmie udział 500 000 wyborców (i wszystkie głosy były WAŻNE) oraz przyjmijmy procentowy rozkład poparcia z jednego z ostatnich sondaży (oczywiście to rozkład prognozowany dla całego kraju, w poszczególnych okręgach rozkłady są różne, ten podaję, aby zilustrować sposób przyznawania mandatów).

W tabeli poniżej wyliczona liczba ważnych głosów w okręgu.

Nie uwzględniamy komitetów, które w skali kraju nie przekroczyły progu 5 proc.

Liczby oddanych głosów dzielimy przez kolejne liczby naturalne: 1, 2, 3…

(w pierwszym wierszu tabeli). Wyniki dzielenia przez 1, 2, 3 itd. wpisujemy w kolejne rubryki dla poszczególnych komitetów.

Liczby w tabeli szeregujemy w kolejności malejącej (liczby u góry oznaczają kolejność od 1 do 14, bo tyle jest mandatów w okręgu).

Rozdział mandatów dla poszczególnych komitetów, czyli liczymy dla każdego komitetu liczby z indeksami u góry.

Wyraźnie widać, że metoda D’Hondta daje przewagę silnym ugrupowaniom i spłaszcza wyniki pozostałych.

Oczywiście nikt tego ręcznie nie liczy, przykład ma zilustrować regułę, według której przyznawane są mandaty w okręgu.

Mandaty przypadną osobom, w kolejności uzyskanych głosów. A więc, jak lista uzyskała siedem mandatów, niekoniecznie otrzymają je kandydaci zajmujący miejsca od 1 do 7, ta kolejność najczęściej ulega zmianie i decydują o tym głosy wyborców.

Dlatego na ostatniej prostej coraz wyraźniej widać rywalizację kandydatów do Sejmu startujących z tej samej listy. Wiadomo, że uprzywilejowaną pozycję ma kandydat umieszczony na pierwszym miejscu, choć zdarzało się, że wyprzedzał go startujący z dalszej pozycji. To jednak rzadkość. Pozostałe miejsca, z wyjątkiem ostatniego, niczym się nie wyróżniają, dlatego kandydaci zamiast konkurować z tymi z innych list, konkurują między sobą. To zjawisko dobrze poznałam, gdy sama kandydowałam do Sejmu i choć to już odległa historia, w samym mechanizmie funkcjonowania ordynacji nic się nie zmieniło.

Gdy widzę prostotę wyboru senatorów – małe okręgi (każdy z nich stanowi 1/3 okręgu w wyborach do Sejmu) i mało kandydatów (każdemu z nich łatwo dotrzeć do wyborców, głosującym łatwiej też poznać dwóch czy trzech kandydatów niż 254, jak w wyborach  do Sejmu) widzę potrzebę zmiany ordynacji wyborczej.

 Może by tak przynajmniej połowę posłów wybierać w okręgach jednomandatowych? Wówczas okręgi wyborcze byłyby jeszcze mniejsze niż w wyborach do Senatu. Okręg nr 3, w którym mieszkam, podzielony by zostałby na 7 małych okręgów. Pozostałych posłów wybierano by w wyborach proporcjonalnych, ale już bez wskazywania kandydata, tylko głosując na komitet wyborczy. Wszystko byłoby prostsze, nie tylko głosowanie, ale przede wszystkim dotarcie kandydatów do wyborców. I nie byłoby tej bezsensownej rywalizacji w obrębie tej samej listy. A wybory z całą pewnością kosztowałyby znacznie mniej niż teraz.

Warto dodać dla porządku, że mniejszości narodowych nie obowiązuje próg wyborczy i dlatego w okręgu opolskim, gdzie od lat startuje Mniejszość Niemiecka, która rejestruje listę w jednym tylko okręgu, uzyskuje ona jeden lub dwa mandaty. Nie jest bowiem wykreślana z powodu nieprzekroczenia progu w skali całego kraju.